„Wyspa niczyja” – w poszukiwaniu Grecji na Cyprze.

„Białe tło. Pośrodku – wyspa o złotawym kolorze, nawiązującym do miedzi (łac. cuprum), od której pochodzi nazwa „Cypr”. Pod nią znajdują się dwie gałązki oliwne. Symbolizują pokój między społecznościami. Tak wygląda flaga Republiki. Dzisiaj kojarzy się ona z południową częścią wyspy, kontrolowaną przez greckich mieszkańców. Ale nie wszyscy wiedzą, że zaprojektował ją turecki Cypryjczyk – Ismet Güney „.

Kawa na Cyprze ma fundamentalne znaczenia, ale jeszcze ważniejsze jest to, jak się ją określa. „Cypryjską” pije zwolennik jedności Cypru, „grecką” zwolennik enosis, „turecką” zaś zamówi rzecznik zbliżenia z Ankarą. I tak jak rodzaje kawy, tak ojczyzny na Cyprze są trzy.

„Wyspa trzech ojczyzn” – tak Cypr nazywał w swoim reportażu Thomas Orchowski.

W starożytności Cypr zamieszkiwali Grecy. Od XVI wieku wyspa pozostawała w rękach imperium osmańskiego. W 1878 roku kontrolę nad wyspą przejęli Brytyjczycy. Początkowo Brytyjczycy wyspę dzierżawili, potem zrobili z niej swoją kolonię, ale o przyłączeniu do Grecji nie było mowy. Grecy marzyli o przyłączeniu wyspy do Grecji i tak zaczęła ożywać idea enosis „Wielkiej Grecji” czyli chęć przyłączenia Cypru do Grecji. Brytyjczycy postrzegani byli jako okupanci, mniejszość turecka coraz bardziej obawiała  się o swoje prawa. W 1955 roku wybuchła rewolucja. Na czele podziemnej EOKA (Organizacja Narodowa Bojowników Cypryjskich) stanął Jeorjos Grivas, zwolennik przyłączenia do Aten. Po dwóch latach walk doszło do zawieszenia broni, ale Grecy rozejm zerwali. Wtedy Brytyjczyków zaczęli wspierać Turcy. Grecka EOKA była coraz bardziej brutalna, nacjonaliści greccy rozprawiali się z Turkami i greckimi komunistami, a gdy w 1960 roku powstała Republika Cypryjska, oficjalnie niezależna od Grecji, niewielu było zadowolonych.

Spokój nie trwał długo, po trzech latach kryzys się odrodził. W 1963 roku prezydent zaproponował rewizję konstytucji (tzw. 13 punktów Makariosa) oraz skrytykował Traktat Gwarancyjny. Tureccy Cypryjczycy, wspierani przez władze w Ankarze, obawiali się utraty swoich przywilejów i zdecydowanie sprzeciwili się propozycji. Grecy wyciągnęli znowu siły EOKA. Podczas „krwawej gwiazdki” zamordowano kilkaset osób, zniszczono około 100 tureckich wiosek, ofiarami stali się też Ormianie.

W 1964 roku Brytyjczycy wytyczyli tzw. Zieloną Linię – granicę zawieszenia broni. Przecięła na dwie części m.in. Nikozję. Greccy Cypryjczycy twierdzą , że to bezprawny podział wyspy, tureccy Cypryjczycy – że geograficznie to część Turcji. O zgodzie nie ma mowy.

W 1967 roku w Grecji rządy przejęła faszystowska junta wojskowa, na Cyprze po raz kolejny odżyły nacjonalizmy. W 1974 rozpoczął się przewrót sterowany przez Ateny i ponowna próba przyłączenia Cypru do Grecji. W odwecie Turcy rzucili ok. 40 tys. żołnierzy na wyspę. 160 tys. Greków musiało uciekać z domów. Po obu stronach doszło do bestialskich mordów, głównie na cywilach. Zginęło ok. 8 tys. ludzi. Po 3 dniach nastąpiło zawieszenie broni, ale Turcy zajęli już 1/3 wyspy, a na terenach przejętych powstało nieuznawane przez nikogo prócz Turcji państwo – Republika Turecka Cypru  Północnego.

„Niektórzy na wyspie szepczą, że to co się stało 20 lipca i później, to jedna wielka mistyfikacja. Że Cypr został rozpłatany bombami i karabinami, bo zwolennikiem taksim był laureat Pokojowej Nagrody Nobla Henry Kissinger. Ten amerykański sekretarz stanu w administracji prezydenta Richarda Nixona i wyznawca Realpolitik miał wiedzieć o zamiarach junty w Atenach. Wiedział a do przewrotu i tak doszło, więc wniosek jest  oczywisty – Amerykanie dali na pucz zielone światło. To samo tyczy się wejścia Turków na wyspę. „Waszyngton mógł przecież twardo powiedzieć „nie” – i kto by się odważył sprzeciwić woli wszechwładnych jankesów będących zniszczyć i Grecję i Turcję? Kto by śmiał walczyć z Goliatem zza oceany?, pytają z ironiczny uśmiechem zwolennicy spiskowej teorii cypryjskich dziejów. Bogiem a prawdą zamach stanu był na rękę Waszyngtonowi, który wreszcie się pozbył tego cholernego „czerwonego księdza”. Makariosa, „Fidela Castro Morza Śródziemnego”, ględzącego o polityce niezaangażowania, zastąpiono miernotą Sampsonem, uzależnionym od proamerykańskiej junty w Atenach.

Dla Stanów Zjednoczonych korzystny był też podział Cypru między Grecję i Turcję. Oznaczałby on koniec kłótni w rodzinie, czyli NATO. A jedność familii była ważna, bo za płotem czyhał inny ród, czerwony blok socjalistyczny. Ateny i Ankara miały w konfrontacji ze Związkiem Radzieckim niebanalne znaczenie strategiczne. Turcy mogli na przykład zablokować flotę ZSRR na Morzu Czarnym, z kolei w greckich portach stały amerykańskie statki. Same NATO po ewentualnym podziale Cypru zyskałoby na wyspie nowe bazy dwóch członków sojuszu. Na Kremlu taki obrót spraw wzbudziłby wściekłość, bo przeciwnik zdecydowanie by się wzmocnił w regionie. Z teorią mistyfikacji jest jeden problem – nie ma na nią dowodów”

„Dziś na Cyprze nie mieszkają tylko greccy i tureccy Cypryjczycy, Ormianie i maronici czy Grecy i Turcy. Na wyspę przyjeżdża też wiele osób w poszukiwaniu bezpieczniejszego życia. Docierają tu tysiące uchodźców. Uciekają oni przede wszystkim z Syrii. Niektórzy z nich nie wiedzą, że znaleźli się daleko od zachodnioeuropejskiego raj. O azyl ubiegają się też między innymi migranci z Indii, Bangladeszu, Pakistanu i Kamerunu. Przybysze z tego ostatniego kraju żyją również na północy. Obok obywateli Zimbabwe i Nigerii mają być największą grupą spośród tysięcy Afrykańczyków, którzy przybyli na Cypr po wykształcenie wyższe. Niektórzy chcą się uczyć, niektórzy – godnie zarabiać. Południe to miejsce gdzie pracują Rumuni czy Bułgarzy. Według ostatniego dostępnego spisu ludności sprzed prawie dziesięciu lat jest ich w Republice ponad czterdzieści tysięcy. Polaków też tu trochę mieszka – prawie trzy tysiące.
Są na wyspie i Rosjanie. Jachty tych najbogatszych kłują w  oczy w marinie w Limassolu, nazywanym przez złośliwych „Limassolgradem”. Władze południa zachęcają krezusów, żeby u nich inwestowali. Wyłożysz dwa miliony euro? Dostaniesz obywatelstwo Republiki. „Złoty paszport” odebrało około czterech tysięcy ludzi, wśród nich są także tacy o szemranej proweniencji. (…) Posługiwać miał się nimi również jeden z bardziej znanych rosyjskich miliarderów, który żyje w bardzo dobrych relacjach z Kremlem”.
[*Źródło” Fragment książki „Wyspa Trzech Ojczyzna. Reportaż z podzielonego Cypru” Thomas Orchowski].

W poszukiwaniu Grecji na Cyprze.

Przed hotelem na wietrze powiewają lekką przyniszczone flagi, próżno tu szukać niebiesko białej flagi Grecji. Nawet sałatka grecka serwowana na kolacje nie jest typowo grecka bo dodano do niej kapary. Jedynie słuszny przepis na sałatkę grecką zawiera pomidory, ogórki, czerwoną cebulę i oliwki oraz plaster oryginalnego sera feta. Dodatek oliwy, pieprzu i suszonego oregano podkreśla smak świeżych warzyw i zabiera nas w kulinarną podróż na skąpane w słońcu greckie wyspy.