Wiatraki i drewniane chaty w Muzeum Wsi Radomskiej – Radom.

Na powierzchni 32,5 ha zestawiono 80 obiektów dawnego budownictwa wiejskiego i zgromadzono 16 000 eksponatów, wśród których na szczególną uwagę zasługują pojazdy, maszyny rolnicze, naczynia miedziane, narzędzia pszczelarskie, sztuka lodowa.

Muzealne budynki zostały wkomponowane w typowy dla południowego Mazowsza krajobraz, który o każdej porze roku urzeka swym pięknem. Mieszany las, rzeka, pagórki, pola, sady oraz zwierzęta są ozdobą radomskiego skansenu.

Muzeum przygotowuje dla zwiedzających wystawy stałe i czasowe. Ekspozycja stałe prezentują wnętrza wiejskich budynków wyposażone w przedmioty używane przez mieszkańców wsi. Oprócz wnętrz stale pokazywane są dwie wystawy: „Ekspozycja uli” oraz, „Historia narzędzi i maszyn rolniczych”. Ekspozycje czasowe organizowane są w spichlerzu dworskim z Wilkowa oraz w Domu Ludowym z Jedlni-Poświętnego.

Muzeum organizuje kilka razy w roku plenerowe festyny. Są to imprezy, podczas których występują kapele i zespoły ludowe, twórcy ludowi i rzemieślnicy ze swoimi wyrobami. Na stałe do muzealnego kalendarza wpisały się festyny: Powitanie wiosny, Niedziela Palmowa, Dzień Dziecka, Święto Chleba, Festiwal Ziemniaka.

Zobacz jak żyli nasi przodkowie.

Zespół wiejski – Muzeum Wsi Radomskiej.

Na terenie Muzeum Wsi Radomskiej eksponowane są zabytki architektury ludowej, a wśród nich obiekty wchodzące w skład utworzonego zespołu wiejskiego: XIX- i XX-wieczne chałupy z Alojzowa, Kłonówka, Chomentowa, Jastrzębi i Bartodziejów tzw. biedniacza, XX-wieczny Dom Ludowy z Jedlni i remiza z Antoniowa, kuźnia, spichlerze, stodoły, studnie, szopy, obory, kurniki, chlewy, ubikacje, a także gołębnik, suszarnia tytoniu, sieczkarnia i olejarnia.
Ekspozycje muzealne we wnętrzach chłopskich chałup zmieniają się zgodnie z rocznym cyklem, wprowadzając zwiedzających w rytm tradycyjnych obchodów świąt liturgicznych.

W skansenie znajduje się sześć chłopskich zagród , dwa dworki szlacheckie wraz z budynkami gospodarczymi, kościółek, dzwonnica, wiatraki, młyny, kuźnie, olejarnia, tartak. Przydrożne krzyże, kapliczki, przydomowe ogródki i sady z ulami uzupełniają wiejski krajobraz.

Ciekawym zabytkiem architektury wiejskiej jest osiemnastowieczna chałupa pochodząca z Kłonówka. Wejście do niej znajduje się w ścianie szczytowej. Taki typ budownictwa to relikt. Urządzenie chałupy mówi o życiu rodziny chłopskiej w II połowie XIX wieku.

Inaczej wygląda dom z Alojzowa. Pokazano w nim wyposażenie wnętrza po elektryfikacji wsi, która miała miejsce w latach sześćdziesiątych XX wieku.

Wystrój wnętrz w zabytkowych budynkach zmienia się wraz z rytmem świąt kościelnych, prac polowych oraz pór roku.

W muzealnym obrazie wsi nie mogło zabraknąć prezentacji rzemiosł wiejskich. Wyposażenie wiatraków, kuźni, olejarni oraz zastosowane w nich rozwiązania techniczne podziwiają nawet specjaliści odwiedzający skansen.

 

Chałupa „biedniacza” z Bartodziejów – Muzeum Wsi Radomskiej.

Chałupa „biedniacza” jest przykładem jednego z najprostszych układów rozplanowania wnętrza. Układ sień – izba był formą, od której powstawały wszystkie późniejsze. Najubożsi mieszkańcy wsi takie rozwiązania stosowali jeszcze nawet do poł. XX w. Budynek ma ściany złożone z bali w konstrukcji węgłowej. Przykrywa go czterospadowy dach pokryty strzechą.

Obiekt pełnił pierwotnie funkcję spichlerza, który składał się z dwóch komór, stryszku oraz piwnicy. Na początku XX w. przerobiono go na mieszkanie, dobudowując urządzenia kuchenne i grzewcze: trzon kuchenny, piec chlebowy, piec grzewczy. Zamontowano też nad kuchnią kapę, która miała odprowadzać opary gotujących się potraw i dym z polan wygarnianych z pieca chlebowego. Wnętrze zaaranżowane jest na dom wiejskiej wyrobnicy, zielarki z przełomu XIX i XX w. Bielona izba wyposażona jest tylko w niezbędne sprzęty: wyrko do spania, dwa krzesła, ławy, kufer na odzież, półkę z naczyniami. Na piecu ustawiono garnki i saganki do gotowania. Nad wyrkiem wiszą obrazy o tematyce religijnej, a na stole pod oknem urządzono „święty kąt”. Ozdobą chałupy jest wiszący pod powałą pająk tarczowy. W sieni, pełniącej też funkcję magazynową, znajdują się drobne naczynia zasobowe – kosze, kazubki; narzędzie do pracy w ogródku – motyki, gracki oraz przy rządy do obróbki lnu – pałki i międlice. O zawodzie mieszkanki chałupy świadczą rozwieszone wszędzie suszące się zioła.

[*Źródło: https://www.muzeum-radom.pl/wystawy-stale/chalupa-biedniacza-z-bartodziejow/1078 ]

Zespół wiatraków – Muzeum Wsi Radomskiej

Młyny od setek lat towarzyszą człowiekowi. W przeszłości ich działalność była powszechnie znana. Zarówno w miastach jak i na wsiach „jeździło się do młyna”. Młyny były niemal w każdej miejscowości, były punktem w którym spotykali się mieszkańcy okolicznych domów i gospodarstw. Mielono tam zboże na mąkę, a także zaopatrywano się w różnego rodzaje kasze, pasze dla zwierząt itp., a przypadku młynów wodnych kupowano tam również ryby. Sytuacja ta zmieniła się wraz z powstaniem dużych młynów przemysłowych. Małe, lokalne młyny przestały funkcjonować. Współcześnie, wiedza o młynarstwie jest niewielka. 

Pierwsze wiatraki pojawiły się na ziemiach polskich na przełomie XIII i XIV wieku. Produkowały mąkę dzięki sile wiatru poruszającego maszyny mielące. Były wyposażone w mechanizmy, które pozwalały skorygować ustawienie skrzydeł w stosunku do wiatru. Ze względu na te mechanizmy wyróżniano trzy typy wiatraków: koźlaki, paltraki i holendry.

W Muzeum Wsi Radomskiej znajduje się jeden paltrak oraz cztery koźlaki. Do zwiedzania udostępniono wiatraki koźlaki z Grabowca i Kajetanowa.

W XVII w. pojawił się w Polsce nowy typ wiatraka, w którym obracała się tylko drewniana głowica ze skrzydłami, tzw. czapa. Wsparty na fundamentach korpus pozostawał nieruchomy. Dzięki temu można było go budować z cegły lub kamienia, co na obszarach odczuwających brak drewnianego budulca miało ogromne znaczenie. Nazwano je holendrami, ponieważ niezwykle szybko rozpowszechniły się na terenach dzisiejszej Holandii, gdzie używano ich do odwadniania polderów.

Holendry, popularne w innych regionach Polski, nie są typowym elementem krajobrazu wsi radomskiej. Muzeum nie posiada w swojej kolekcji przykładu takiego wiatraka. Znajdujący się w Muzeum paltrak jest obiektem przebudowanym na młyn elektryczny.

 

Wiatrak z Dąbrowy Jastrzębskiej to najstarszy wiatrak w Muzeum. Jest trzypoziomowym koźlakiem o drewnianej konstrukcji szkieletowej. Choć stary, prezentuje wyposażenie do produkcji mąki z I poł. XX w. W jego skład wchodzą dwa złożenia kamieni, odsiewacz cylindryczny obszyty gazą i tatarczak, czyli młynek do wyrobu kaszy gryczanej.

Paltraki stanowiły najmłodszą, bo XIX-wieczną, odmianę konstrukcyjną wiatraków. W porównaniu z koźlakami, udoskonalono tu system obracania budynku. Polega on na tym, że zamiast na koźle, korpus poruszał się przy pomocy rolek jeżdżących po okrężnym torze. Całość mechanizmu konstrukcyjnie wspierał umieszczony pośrodku słup.

Muzealny paltrak zbudowano w Solcu nad Wisłą, skąd został zakupiony do Gniewoszowa w 1920 r. przez Wiktorię Przeor. W chwili zakupu wyposażony był w kamienie do produkcji paszy (ospy) i kamienie, tzw. francuzy, do przemiału zboża na mąkę. Kamienie francuzy współdziałały z odsiewaczem pytlowym. Współczesne wyposażenie i wygląd wiatraka jest wynikiem modernizacji, jakie przechodził w poł. XX w. W 1935 r. zainstalowano w nim silnik elektryczny, w wyniku czego wkrótce potem zdemontowano śmigła wraz z wałem. W 1939 r. w miejsce francuza zakupiono w Warszawie mlewniki z firmy Łagiewskiego, znanej z produkcji maszyn młynarskich. Dziesięć lat potem, w 1949 r. młyn przeszedł następną modernizację. Sprowadzono kolejne walce oraz dobudowano po bokach budynku pomieszczenia na motorownię i komorę kurzową. W 1953 r. wiatrak został upaństwowiony i stał się własnością Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” w Gniewoszowie. Młyn pracował do 1978 r.

Zdarzyło się kiedyś nad wodą… – Muzeum Wsi Radomskiej.

Trasa turystyczna „Zdarzyło się kiedyś nad wodą” obejmuje osiem odrestaurowanych i rozmieszczonych zgodnie z analizą historyczną obiektów zabytkowych: tartak z Molend, dwa młyny wodne – z Zofiówki i Zajączkowa oraz chałupę i złożoną z czterech budynków zagrodę okólną z Solca nad Wisłą.

Dlaczego nad wodą? Wszystkie obiekty pochodzą z terenów nadwiślanych, zaś w Muzeum Ziemi Radomskiej tworzą grupę odmienną w charakterze od już istniejącej części wsi. Dodajmy, że ziemia radomska, leżąca w widłach Wisły i Pilicy, mających dziesiątki drobnych dopływów – jest w jakimś stopniu ziemią nad wodą. Nasze obiekty pierwotnie także znajdowały się nad rzekami: Krypianką, zwaną też Brzeźniczką (tartak z Molend), Krępianką (młyn z Zofiówki), Iłżanką (młyn z Zajączkowa), w ujściu Krępianki do Wisły (chałupa i zagroda z Solca).
Tartak i młyny wodne nigdy wcześniej nie były prezentowane w Muzeum. Inny od pozostałych jest kształt przestrzenny zagrody z Solca nad Wisłą: osobno znajduje się chałupa, a w oddaleniu okólnik, czyli grupa czterech budynków gospodarczych w zamkniętym czworoboku, złożonym z dwóch stodół, obory i wozowni.
Tartak i dwa młyny, które reprezentują postępowy poziom technologii młynarstwa datujący się od początku XX w., stanowią tym większą atrakcję, że są w pełni wyposażone w historyczne urządzenia, które wciąż mogą być uruchomiane.

Piękne dworskie budynki

Dwór z Pieczysk – Muzeum Wsi Radomskiej.

Dwór, a raczej dworek, z Pieczysk został zbudowany w 1780 r. W latach 30. XX w. stał się własnością parafii rzymsko-katolickiej w Pieczyskach. Jest jednym z wielu tradycyjnych obiektów budownictwa ziemiańskiego zlokalizowanych na terenie regionu Radomskiego.

Dwór zbudowany jest w konstrukcji zrębowej, z modrzewiowych bali, otynkowany. Budynek ma naczółkowy dach kryty gontem. W półszczytach dachu znajdują się okna, a w obu ścianach frontowych dwa wejścia poprzedzone symetrycznie usytuowanymi gankami z ozdobnymi kolumnami. Ganki łączy centralnie ulokowana sień „na przestrzał”. Po obu stronach sieni są pokoje, z jednej gabinet i salon, po drugiej zaś jadalnia i sypialnia. Z tyłu jadalni znajduje się kredens, za sypialnią sień gospodarcza ze schodami na strych. Część dworku posiada podpiwniczenie złożone z dwóch komór zbudowanych z polnych kamieni.

 

Dwór z Brzeziec – Muzeum Wsi Radomskiej.

Dwór był przez wiele stuleci ozdobą majątku ziemskiego w Brzeźcach. Zbudowany z drewna modrzewiowego, ozdobiony ciekawymi detalami architektonicznymi, takimi jak ganek kolumnowy, weranda, balkon, cieszył oko swoich właścicieli. Podobnie jak kiedyś, tak i teraz jego wygląd budzi zainteresowanie.

Historia dworu i majątku w Brzeźcach nie jest całkowicie poznana. Wiadomo, że do końca XVI w. majątek należał do rodziny Brzeskich, później przez krótki okres gospodarowali w nim Bylinowie, a następnie został odkupiony przez rodzinę Kożuchowskich. W ich rękach pozostawał do końca XVII w. Nieznane są XVIII-wieczne losy budowli. Wiadomo jedynie o poszczególnych osobach z nią związanych. Około 1780 r. jako właściciele figurowali Marcin i Urszula Wolscy, a już dziewięć lat później niejaki Rogowski. W latach 1792-1839 Brzeźce należały do Józefa Zapolskiego. W 1840 r. od spadkobierców Zapolskiego majątek nabyła rodzina Sadowskich. W 1891 r., w drodze licytacji, Brzeźce kupił Adolf Bagniewski herbu Bawola Głowa. Materiały archiwalne nie wskazują również jednoznacznie na fundatora i autora projektu architektonicznego obecnego dworu w Brzeźcach. Budowniczowie posadowili go w centrum angielskiego parku. Budynek wzniesiono z modrzewiowych bali, które otynkowano. Ozdobę czterospadowego dachu stanowią niewielkie okna zwane wolimi oczkami. Wejście główne prowadzi przez kolumnowy ganek, który wysokością obejmuje dwie kondygnacje. Nad głównym wejściem, na poddaszu znajduje się niewielki pokój z balkonem. Drugie wejście, z tyłu budynku, poprzedzone jest drewnianą werandą. W ścianie bocznej zaplanowano dodatkowe wejście gospodarcze. Wnętrza zdobią piece kaflowe i stylowy kominek. Jak wspominają dawni mieszkańcy, wystrój pomieszczeń: salonu, biblioteki, jadalni, gabinetu, sypialni i pokojów gościnnych był eklektyczny.

W latach 30. XX w. powierzchnia majątku wynosiła ok. 500 ha. Ostatni właściciel, Leon Bagniewski, hodował konie pełnej krwi angielskiej oraz tzw. remonty – konie pół krwi arabskiej, chętnie kupowane przez wojsko do służby w oddziałach kawalerii. Po II wojnie światowej majątek upaństwowiono i zaadaptowano na potrzeby miejscowej szkoły podstawowej. W 1984 r. dworek został rozebrany i przeniesiony na teren Muzeum Wsi Radomskiej, gdzie został zestawiony w pierwotnej formie architektonicznej.

 

Kuźnia z Przysuchy – Muzeum Wsi Radomskiej

Pierwowzór budynku powstał w dobrach przysuskich w poł. XIX w. Murowana budowla różni się materiałem budowlanym i bryłą od mniejszych i drewnianych kuźni wiejskich. Urody dodają budynkowi cztery profilowane murowane kolumny, na których wspiera się podcień. Otynkowane ściany murowane są z czerwonej cegły i kamienia. Sklepione łukowo wejście do budynku prowadzi przez dwu skrzydłowe drzwi zdobione „w jodełkę”. Po obu stronach wejścia znajdują się okna osadzone w otworach sklepionych łukowo. Kuźnię przykrywa dwuspadowy dach kryty gontem. W budynku znajdują się dwa pomieszczenia. Mniejsze, nazywane przez ostatniego właściciela Jan Pawlika „koksownią”, służyło za magazyn opału do pieca i żelaza, w większym znajdowało się palenisko z wyposażeniem kuźni.

Jak tu trafić.

Radomski skansen, położony na obrzeżach Radomia, tuż przy trasie Warszawa-Kraków’

Wejście, parking i kasy biletowe:

ul. Stawowa (dojazd od ul. Krychnowickiej)
26-600 Radom

Do muzeum można dojechać autobusami komunikacji miejskiej nr 14, 17
Z dworca PKP i PKS dojazd linią nr 14; kursy na tej linii odbywają się jedynie w dni powszednie.