Milejczyce – świątynie trzech wyznań. Zaprzeczenie polskiego antysemityzmu.

Dawny kurort letniskowy, a dziś trochę zapomniane Milejczyce leżą 15 km na południowy zachód od Kleszczel. Milejczyce w XVI w. stanowiły ważny węzeł komunikacyjny na trakcie Mielnik – Bielsk Podlaski. 14 maja 1516 roku Milejczyce otrzymały miejskie prawo magdeburskie z rąk króla Polski Zygmunta I Starego, który kazał tu zbudować stację królewską, argumentując: ”otrzymania dobrego stanu dla zatrzymania się w połowie drogi między Mielnikiem a Bielskiem Podlaskim.”

W czasie potopu szwedzkiego miasto zostało doszczętnie zniszczone. Od tego momentu miejscowość coraz bardziej traciła na znaczeniu, aż wreszcie utraciła swoją pozycję. Po I wojnie światowej Milejczyce straciły prawa miejskie i już ich nie odzyskały.

W okresie międzywojennym miejscowość zyskała status miejscowości letniskowej. W „Przewodniku po województwie białostockim” z 1937 roku czytamy: ” Frekwencja letników, przeważnie Żydów, dochodziła w dawnych latach do 1.500 osób w ciągu sezonu z różnych miast, przeważnie z Białegostoku, Bielska, Wołkowyska i Siemiatycz, częściowo nawet z Warszawy i Siedlec. Dla pomieszczenia letników powstało w sąsiednim lesie przeszło 20 will i pensjonatów o łącznej ilości ponad 200 pokoi”.

Pierwsi Żydzi zamieszkali w Milejczycach w XVI wieku. W okresie międzywojennym stanowili 40% wszystkich mieszkańców. Trudnili się głównie handlem a także produkcją kafli. W 1942 roku hitlerowcu utworzyli tu getto, które zostało zlikwidowane w listopadzie 1943 roku.

Świątynie trzech wyznań.

Milejczyce to zaprzeczenie polskiego antysemityzmu. Stoją tu świątynie trzech wyznań cerkiew pw. św. Barbary, drewniany kościół św. Stanisława i synagoga. W przewodniku z 1937 roku czytamy, że „miasteczko liczyło 2.085 mieszkańców, w tym 1.002 prawosławnych, 894 Żydów, 187 katolików”.

Synagoga w Milejczycach.

Synagogę w Milejczycach wybudowano w 1927 roku na miejscu wcześniejszej drewnianej wzniesionej w 1857 roku. Była to jedna z najmłodszych synagog na białostocczyźnie. Mieściła się tutaj nie tylko sala modlitwy, ale także zarząd gminy żydowskiej, administracja bóżnicy, sąd kahalny oraz pomieszczenia dla kobiet. Podczas II wojny światowej Niemcy zniszczyli świątynię.

Po wojnie budynek zaadoptowano na kino. Główna sala modlitw stała się salą kinową. W pomieszczeniach zarządu kahału umieszczono bibliotekę. Swoją siedzibę miał tutaj gminny ośrodek kultury. Obecnie budynek jest nieużytkowany.

Atrakcję turystyczną gminy stanowi wystawa plenerowa pn. „Świat utracony – fotografie Żydów polskich w Milejczycach”. która ukazuje historię Milejczyc i ich mieszkańców. Fotografie udostępnili głównie potomkowie dawnych żydowskich mieszkańców Milejczyc.

Cerkiew św. Barbary w Milejczycach.

Parafia prawosławna św. Barbary w Milejczycach z pewnością istniała na początku XVI stulecia. W świątyni są dwa ikonostasy jeden wykonany około 1900 roku, drugi z 1865, przeniesiony z Cerkwi Świętego Ducha. W głównym ikonostasie znajdują się dwie starsze, siedemnastowieczne barokowe ikony świętej Barbary i Mikołaja za scenami z żywota.

Lustracja z 1566 roku wspomina też o cerkwi św. Mikołaja. Założycielami monasteru św. Barbary lub św. Mikołaja w Milejczycach byli kijowscy mnisi. Mieszkańcy wspominają, że istniał monaster Mnisza. Rozwój miasta i coraz większa liczba mieszkańców zmusiły mnichów do osiedlenia się w odludnym miejscu w okolicach Grabarki.

Milejczyccy prawosławni odrzucili unię brzeską. Zapewne już w XVII wielu, cerkiew należała do kościoła grekokatolickiego. Po 1839 roku unici powrócili do prawosławia i w Milejczycach były dwie cerkwie: św. Barbary i św. Mikołaja. Ta ostatnia po spłonięciu cerkwi w Zubaczach w 1895 roku została przeniesiona na tamtejszy cmentarz. Nową cerkiew św. Barbary zbudowano w 1900 roku.

Pierwsza wojna światowa spowodował bieżeństwo w głąb Rosji. Ostatnią Liturgię św. odprawiono w cerkwi św. Barbary 2 sierpnia 1915 roku. Następnego dnia zaczęto ewakuować ludność. Dzwony cerkiewne wywieziono do Mińska, zaś cerkiewne utensylia zakopano na cmentarzu pod grobowcem ojca Aleksandra Bursy. Dzięki temu zachowało się wiele ikon.

17 grudnia cerkiew parafialna w Milejczycach obchodziła Zimową Paschę — święto ku czci wielkiej męczennicy Barbary, przybywają wtedy tu pielgrzymki wiernych.

Kościół pw. św. Stanisława w Milejczycach.

Kościół pw. św. Stanisława to jeden z nielicznych zachowanych do dziś na Podlasiu drewnianych kościołów pochodzących z pierwszej połowy XVIII wieku. Kościół w Milejczycach nawiązuje swą architekturą i rozplanowaniem wnętrza do bezwieżowych murowanych kościołów barokowych. Kościół znajduje się przy ulicy Kościelnej 1.

W narożniku cmentarza kościelnego stoi dwukondygnacyjna, drewniana dzwonnica konstrukcji słupowo-ramowej, wzniesiona w 1740 roku.

Obok kościoła znajduje się drewniana plebania zbudowana ok. 1900 roku.