Puszcza Kampinoska – ciekawe miejsca, które koniecznie trzeba zobaczyć.

Jeden z największych parków narodowych zaczyna się tuż za rogatkami tętniącej życiem stolicy. Prawdziwy skarb dla przyrodników, historyków, etnografów i całej rzeszy turystów położony w samym sercu Polski Kampinoski Park Narodowy utworzony został w 1959 roku.

Jedni Puszczę Kampinoską nazywają „zielonymi płucami Warszawy” a ja zawsze mówię, że to jest „Moja Puszcza”. Jestem szczęściarą bo mieszkam w jej otulinie, wystarczy, że wyjrzę przez okno i przed moimi oczami ukazują się strzeliste sony i białe brzozy.

Są miejsca, szczególnie mi bliskie takie jak: Grodzisko Zamczysko, czy Sosna Powstańców, w zimę chodzę tam na spacery a w lato jeżdżę rowerem.

Las o każdej porze roku wygląda inaczej i pachnie inaczej, ja osobiście najbardziej lubię wiosnę i polską złotą jesień. Wiosną szczególnie pięknie jest na bagnach, polecam o tej porze roku niebieski szlak biegnący z Leszna do Zamczyska.

W maju czerwony szlak turystyczny od Czaplińca przez Krzywą Górę po Posadę Cisowe zmienia się w długi ponad 10 km, przepiękny “szlak konwaliowy”. Las pachnie wtedy wyjątkowo, czuć to szczególnie wieczorem, w powietrzu unosi się wtedy słodki zapach konwalii.

W okresie kiedy jeszcze kwitną bzy i kasztany warto wybrać się śladami opuszczonych wiosek. Niektóre już albo całkiem zginęły z mapy, ich nazwy są na mapach już tylko w nawiasie. Po wioskach takich jak Karolinów i Łazy Leśne, nie ma już śladu. W większości siedlisk rośnie już las, ostały się jeszcze gdzieniegdzie fundamenty po domach, Puszcza upomniała się o swoje. Piwnice (ziemianki) służą teraz jako siedliska dla nietoperzy, nikt nie przechowuje już w nich przetworów, dyni i ziemniaków. Po dawnych mieszkańcach pozostały tylko bzy i „Marcinki”, które właśnie jesienią pięknie kwitną i przypominają, że kiedyś w tych miejscach mieszkali ludzie.

Jesień to dla mnie czas zadumy i refleksji, w lesie wyraźnie czuć zapach ziemi, uwielbiam poranne mgły i rosę o poranku. W tym okresie odwiedzam cmentarze ewangelickie, tak bardzo chciałabym ocalić je od zapomnienia. Najbardziej bliski jest mi ten w Kazuniu Nowym bo mijam go codziennie jak jadę do pracy. Bardzo dobrze zachowany znajduje się w Dziekanowie Leśnym. Dojście na cmentarz znajduje się od strony Kampinoskiego Szlaku Rowerowego na wysokości Centrum Badań Ekologicznych PAN.

Warto też wybrać się na cmentarz partyzancki z 1944 r. w Wierszach. Znajdują się tam 54 groby żołnierzy Armii Krajowej. Z Wierszy żółtym szlakiem dotrzemy do Mogiły Powstańców z 1863 r. (3.5 km). Na mogile znajduje się krzyż z wbitymi 76 gwoździami symbolizującymi pochowanych tu i na cmentarzu parafialnym w Zaborowie powstańców.

Ciekawe miejsca w Puszczy Kampinoskiej

1) „Chata Kampinoska” w Granicy

Chata Kampinoska to drewniany dom którego właścicielem był Tomasz Połeć. Został postawiony w 1911 r. z budulca stuletniej większej chałupy. Architektura chaty jest typowa dla puszczańskiej wsi przedwojennego okresu. Wewnątrz domu są trzy izby. Pełniły funkcję mieszkalno-kuchenną. Jedynym opałem było drewno. Niegdyś pozyskiwało się go jako zapłatę za prace porządkowe w lesie.

Przed II wojną światową wieś Granica liczyła 40 gospodarstw, Zabudowa miała charakter “ulicówki”, co oznacza ustawienie domów po jednej lub dwóch stronach jedynej drogi we wsi, co wyglądem przypominało ulicę w mieście.

Do czasów wojny wszystkie budynki były pod strzechą. Poszycie zmieniano co 10-15 lat. Do krycia dachów nadawała się słoma żytnia, prosta ze zboża ręcznie młóconego. Każdy gospodarz sam wiązał słomę w snopki na strzechę. Niezbędnym elementem w każdej zagrodzie była studnia z żurawiem.

2) Grodzisko „Zamczysko”

Są dwa Zamczyska: Stare i Nowe, oba położone na północny zachód od Leszna, Stare Zamczysko znajduje się na pograniczu pasa wydm i bagien. Jest to wczesnośredniowieczne grodzisko mające kształt wysokiego, cylindrycznego pagórka, otoczonego dwoma pasami wałów i fos.

Z miejscem tym wiąże się kilka legend m.in. o zamku królowej Bony i o ukrytych skarbach; poszukiwano ich jeszcze po 1945 r. Grodzisko jest porośnięte przez starodrzew lasu mieszanego, w którym występują wszystkie gatunki krzewów i drzew rosnących w Puszczy

Na wale grodziska znajdowała się mogiła nieznanego żołnierza Armii Krajowej zastrzelonego w 1944 r. przez własowców (Rosyjska Armia Wyzwoleńcza).

3) Sosna Powstańców 1863 r. w Górkach Kampinoskich

Sosna Powstańców 1863 r rosła na skraju lasu ma południu wsi, w miejscu zwanym Trzy Krzyże. Miała 350 cm obwodu w pierścienicy i 22 m wysokości, W 1984 w wieku ok 170 lat drzewo runęło. Sosna jest bardzo ważnym pomnikiem historii; carscy Kozacy wieszali na jej konarach niedobitków oddziału powstańczego mjr. Walerego Remiszewskiego, który stoczył walkę pod Zaborowem Leśnym, Pochowanych w pobliżu ekshumowano później na cmentarz w Kampinosie, gdzie jest ich mogiła. Legenda głosiła, że zwieszające się ku ziemi konary sosny wygięły się tak od ciężaru powstańczych ciał.

[Źródło: Lechosław Herz „Puszcza Kampinoska – przewodnik”, Oficyna Wydawnicza REWASZ, Pruszków 2012]

4) Jezioro Tomczyn – zapomniana perła Kampinoskiego Parku Narodowego.

Jezioro Tomczyn leży w okolicach Leszna, kiedyś zaopatrywało mieszkańców w ryby i wodę. Teraz prawie całkiem wyschło. Nazwa jeziorka wywodzi się od imienia jednego z okolicznych właścicieli okolicznych terenów Tomasza Bersona.

“W okresie międzywojennym jezioro Tomczyn było wydzierżawione różnym grupom rybaków.

Ze względu na obfitość ptactwa wodnego Bersonowie corocznie organizowali dla swoich gości ekskluzywne polowania “na kaczki”. Jezioro Tomczyn dla mieszkańców Leszna, głównie młodzieży było miejscem wypoczynku i rozrywki – byłą możliwość korzystania z łódek. Piękny zbiornik wodny i pobliski las przyciągał corocznie w okresie międzywojennym i po 1945 r. harcerzy z Mazowsza i Warszawy na obozy harcerskie, w związku z czym mieszkańcy Leszna i okolic mogli uczestniczyć, jako widzowie, w atrakcyjnych ogniskach harcerskich.

Niestety dzika gospodarka prowadzona na obrzeżach Kampinoskiego Parku Narodowego wpłynęła także na zagładę jeziora Tomczyn – perły Kampinoskiego Parku Narodowego.

Po 1945 roku, bliżej brzegu jeziora, tam gdzie cumowano łódki, zbudowano podłużny drewniany domek kempingowy, podzielony wewnątrz na kilka pomieszczeń oraz pomost łączący brzeg z tonią a także niewielkie platformy w pobliżu środka, przeznaczone dla wędkarzy. To dodatkowe wyposażenie zbudowano głównie dla oficerów jednostko wojskowej stacjonującej w pobliżu stolicy, a podległej bezpośrednio Ministrowi Spraw Wewnętrznych (UB).

W tym okresie zaczęła się też komunistyczna swawola w dziedzinie niszczenia rybostanu, strzelania do ptactwa i zwierząt, nawet w terenach zabronionych prawnie. Taki to był niecny początek zniszczenia daru Natury”

[*Źródło: Edmund W. Waleriańczyk “Jest takie miejsce na ziemi. Tom 1. Leszno” strona 161-165]

5) Wystawa fotograficzna – Puszcza Kampinoska.

Wystawa została zaprojektowana i zbudowana własnymi siłami przez autora Marka Kalinowskiego. Tematyka przekrojowa – od zdjęć makro owadów i roślin po całkiem okazałych przedstawicieli fauny i flory puszczańskiej.

Do wystawy fotograficznej prowadzi żółty szlak z Leszna do Ruzina.

Można też dojechać tam z Warszawy samochodem:

– drogą poznańską przez Błonie, Leszno do Łubca (trasa na Kazuń), gdzie trzeba skręcić w prawo i przejechać całą wieś, na krzyżówce przy krzyżu jest strzałka wskazująca miejsce wystawy,

– z ul. Górczewskiej dojechać przez Babice, Zaborów do Leszna, skręcić w prawo na Łubiec tak jak w poprzedniej trasie.

 

6) Fort VII Twierdzy Modlin.

To jeden z ciekawszych fortów Twierdzy Modlin. Zbudowany został w latach 80 XIX w. W latach 1894-1900 został gruntownie zmodernizowany. Dalsze prace budowlane prowadzono na dziele w latach 1912-14. Gruntownie zmieniony nie przypomina pierwotnego projektu, z którego powstał.

Fort znajduje się lesie koło miejscowości Cybulice Małe. W wyniku kolejnych modernizacji stał się jednym z najnowocześniejszych obiektów twierdzy.

Jeśli jedziemy z Leszna w kierunku Nowego Dworu, drogą wojewódzką nr 579 w miejscowości Cybulice Duże po prawej stronie miniemy stację paliw, za kilkaset metrów na łuku drogi po lewej stronie zjeżdżamy w ulicę Wiosenną ( droga ma kształt litery Y – bardzo charakterystyczne miejsce) w Cybulicach Małych.

Kierujemy się cały czas prosto, za około kilometr miniemy fabryką mebli kuchennych Toce (po prawej stronie). Po lewej stronie znajduje się parking ( niestety jest to teren prywatny), przy którym odchodzi droga w lewo. Gdzieś tu w pobliżu najlepiej zostawić samochód, idziemy ścieżką w las i za kilka metrów znajdujemy się wForcie VII (widoczna jest wydeptana ścieżka).

7) Cmentarz partyzancki z 1944 r. w Wierszach.

Wieś założona została w 1765 r. pośród lasów jako Wyrobek Wiersza. Nazwa od sieci rybackiej zwanej “wierszą” wskazuje na istnienie w tym rejonie rozlewisk, w których utrzymywały się ryby. Istnieje też inna wersja nazwy podawana przez Aleksandra Połujańskiego, który pod koniec życia – jak podają niektóre źródła był właścicielem Wierszy. Według Połujańskiego nazwa wsi pochodzi od nazwiska pierwszego osadnika – Zygmunta Wiersza.

Dziś wieś jest w 78% wykupiona przez Kampinoski Park Narodowy na rzecz skarbu państwa.

W sierpniu i wrześniu 1944 r. Wiersze oraz sąsiednie wioski Brzozówka, Truskawka, Janówek, Krogulec i Kiścienne stanowiły kwaterę zgrupowania partyzanckiego AK liczącego ok 2,7 tyś żołnierzy. Przez dwa powstańcze miesiące teren ten – całkowicie wolny od okupanta – nazwano “Niepodległą Rzeczpospolitą Kampinoską”. Stąd przeprowadzano akcje dywersyjne i wypady, stąd wyruszały oddziały na pomoc powstańcom w Warszawie. W miarę jak osłabieniu uległo natężenie walk powstańczych w Warszawie, rosła aktywność wojsk niemieckich w puszczy.

8) Najdłuższa kładkę w Puszczy Kampinoskiej.

Najdłuższa kładka w Puszczy Kampinoskiej (770 m), (zielono-niebieski szlak) łączy Zaborów Leśny z Wyględami Górnymi.

9) Opuszczone Leśniczówki w Puszczy Kampinoskiej.

Filmu nie widziałam, ale udało mi się dotrzeć do najładniejszej leśniczówki w Puszczy Kampinoskiej. To właśnie tu kręcono film “W lesie dziś nie zaśnie nikt”.

Do Leśniczówki z parkingu w Starej Dąbrowie jest niecałe 5 km. Położona jest ona w Obszarze Ochrony Ścisłej “Rybitew”. Urokliwy budynek, to dawna leśniczówka KPN, którą można dostrzec poruszając się drogą Teofile – Rybitew.

Mi osobiście najbardziej podoba się leśniczówka z Krzywej Góry.

Marzy mi się taki domek w samym środku lasu. Ten jest wyjątkowo piękny, ma dwa drewniane ganki chroniące przed deszczem i zimnym wiatrem. Pewnie właściciele stawiali tam mokre buty jak padał deszcz. Wyobrażam sobie, że przed drzwiami stała miotła. Tata zawsze taką miotłą obmiatał śnieg z butów przed wejściem do domu.

Przed domem stoi ławeczka, już po woli zarasta ją mech, pewnie dawno nikt na niej nie siedział.

10) Zapomniane Cmentarze Ewangelickie (Olęderskie).

Cmentarz Ewangelicki (Olęderski) w Dziekanowie Leśnym.

Na skraju Puszczy Kampinoskiej, w sąsiedztwie wsi Dziekanów Leśny znajduje się mały cmentarz ewangelicki, materialna pamiątka po niegdysiejszych mieszkańcach tej wsi – niemieckich kolonistach.

Koloniści byli przeważnie protestantami. Od połowy XIX w. należeli do parafii ewangelickiej w Nowym Dworze Mazowieckim. Początkowo obowiązki urzędu stanu cywilnego spełniali proboszczowie parafii katolickiej w Łomnie. Duża odległość i utrudniony dojazd do Nowego Dworu Mazowieckiego spowodował, że we wsiach kolonistów zaczęły powstawać małe, lokalne cmentarze. Ten w Dziekanowie jest największym, pozostałości mniejszych zachowały się w Dąbrowie Zachodniej i Kępie Kiełpińskiej.

Pochowani są na nich przybysze z Niemiec i zaboru pruskiego. W większości były to osoby, które tu się urodziły i zmarły. Mieszkały po sąsiedzku, do  1939 r. razem z ludnością polską i żydowską tworzyły wspólnotę społeczną.

Z początkiem 1945 r. koloniści niemieccy opuścili swoje gospodarstwa. Pozostał po nich cmentarz, który został zdewastowany. Płyty nagrobne z kamienie oraz ogrodzenie – rozkradziono, resztę przykryte ściółka i samosiejki.

W 2013 r. Stowarzyszenie Nasze Łomianki wraz z Kampinoskim Parkiem Narodowym podjęło prace porządkowe na cmentarzu. Odtworzono jego granice, zbudowano ogrodzenie, usunięto część drzew i krzewów, odkryto przysypane ściółka groby i wykonano ich inwentaryzację.

Cmentarz Ewangelicki (Olęderski) w Kazuniu Nowym.

Cmentarza z Kazuniu Nowym jet mi on najbliższy, mija go codziennie kiedy jadę do pracy. Myślę sobie wtedy o Tych ludziach, którzy gdzieś tu spoczywają ukryci przed światem. Wyobrażam sobie jak żyli, jak celebrowali chwile.

Cmentarz Ewangelicki (Olęderski) w Secyminie Nowym.

Przy drodze wojewódzkiej nr 565 w Secyminie Nowym po lewej stronie mijamy Sanktuarium Matki Bożej Radosnej Opiekunki Przyrody jedziemy dalej prosto za ok 500 metrów mijamy cmentarz parafialny, 300 metrów za cmentarzem przy posesji nr 43 skręcamy w prawo w drogę do starego cmentarza ewangelickiego. Cmentarz mieści się w lasku za ogrodzeniem z cegły klinkierowej.

Większość cmentarzy ewangelickich jest zaniedbanych, wygląda na to, że świat o nich zapomniał. Ostatnio wstąpiłam odwiedzić cmentarz olęderski w Wilkowie nad Wisłą, we Wszystkich Świętych paliły się tam znicze, wszystko było zadbane,wypielęgnowane, a teraz cały był zarośnięty pokrzywami, ledwie widoczny.

O cmentarz w Secyminie Nowym dbał poprzedni proboszcz z pomocą młodzieży, teraz już nikt o nim nie pamięta, wielu mieszkańców nawet nie wie, że istnieje.

Cmentarz Ewangelicki (Olęderski) w Famułkach Łazowskich .

W Famułkach Łazowskich, bardzo ciężko trafić na ślad cmentarza, powywalane drzewa, krzaki, nagrobki odnajduję ukryte w bzie. Na jednym jest wiązanka, ktoś widać jeszcze pamięta, czasem odwiedzi to miejsce, zapali znicz.

11) Najładniejszy mural w Puszczy Kampinoskiej.

„Ścieżką spacerową przez Łużową Górę”. Ma ona 2 km długości (4 km w dwie strony) i biegnie od parkingu w Dąbrowie Leśnej, przez Łużową Górę i miejsce straceń z 1942 roku do Kamienia Ułanów Jazłowieckich na Nadłużu.

Niewątpliwą atrakcją ścieżki jest powstały w listopadzie 2019 r. mural przedstawiający gacka brunatnego – gatunek nietoperza chętnie zimującego na Łużowej Górze. Dolna część muralu prezentuje kilka gatunków roślin charakterystycznych dla muraw napiaskowych, m.in. kocanki piaskowe, szczotlichę siwą, goździka piaskowego i chabra nadreńskiego.

Na terenie porośniętym murawami napiaskowymi wybudowano kładkę turystyczną oraz schody ułatwiające turystom zejście z wydmy w stronę położonego nieopodal miejsca straceń z czasów II wojny światowej. Przy kładce postawiono cztery tablice edukacyjne opisujące historię i główne walory przyrodnicze tego miejsca.

Jest to jedna z ciekawszych ścieżek edukacyjnych w Puszczy Kampinoskiej, świetnie nadaje się na wyprawę z dziećmi, sporo atrakcji i jej różnorodność sprawia, że maluszki nie będą się tu na pewno nudzić. Na szlaku znajduje się też wiata piknikowa, można spokojnie coś zjeść, odpocząć.

12) Kościół obronny św. Rocha i św. Jana Chrzciciela w Brochowie.

Kościół w Brochowie to budowla gotycko-renesansowa o charakterze obronnym. Zbudowana na planie prostokąta z nawą główną i dostawionymi do niej w XVI w. dwiema nawami bocznymi, jest świątynią trójnawową o przekroju bazylikowy. Dzięki oknom znajdującym się w nawie głównej oraz w nawach bocznych, kościół jest dobrze doświetlony.

Obronny charakter kościoła zdradzają detale budowlane, m.in. częściowo zamurowane okna strzelnicze w gankach, łączących trzy cylindryczne wierze – dwie znajdujące się w narożach zachodnich i jedna nad absydą prezbiterialną; służący obrońcom kościoła do gotowania posiłków – kominek w zakrystii, oraz pochodzący prawdopodobnie z pierwszej połowy XVII w. , otaczający kościół mur obronny z bastionami i znajdujące się w nim okienka strzelnicze.

W brochowskim kościele w 1806 r. wzięli ślub rodzice Fryderyka Chopina: Justyna Tekla Krzyżanowska i Mikołaj Chopin, a 23 IV 1810 r. miejscowy proboszcz ochrzcił samego Fryderyka. Wewnątrz kościoła jest wystawiona kopia aktu urodzenia.

Z Brochowa wybiega Główny Szlak Puszczański, którego początkowy odcinek wiedzie wzdłuż doliny Bzury do Tułowic (5km). Szlak łącznikowy prowadzi za wschód, zrazu pośród pól, potem przez Famułki Brochowskie na Borową Górę koło Lasocina, skąd można Południowym Szlakiem Leśnym dotrzeć do muzeum Puszczy Kampinoskiej w Granicy (łącznie ok. 17 km). Przez Brochów przebiega także Kampinoski Szlak Rowerowy z Żelazowej Woli do Tułowic i Leoncina.

13) Cmentarz Wojenny Palmiry – Puszcza Kampinoska.

W latach 1939-1941 po porażce wrześniowej i powstaniu Generalnej Guberni Niemcy wywozili do okolicznych lasów więźniów, by dokonać na nich egzekucji. Warszawiaków wywożono do Palmir najpierw kolejką, później ciężarówkami.

W 21 masowych mordach przeprowadzonych w Palmirach zginęło ponad 1700 Polaków i Żydów. Na samym cmentarzu pochowano więcej osób. Według szacunków od 2115 do 2204 . Wśród zamordowanych w Palmirach znaleźli się m.in. Maciej Rataj – marszałek Sejmu, Jan Pohorski – wiceprezydent Warszawy, Janusz Kussociński – olimpijczyk, Mieczysław Niedziałkowski – działacz PPS, Dawid Przepiórka – szachista.

Te słowa widnieją przy samym wejściu na cmentarz w Palmirach. Są to słowa, które zostały wyryte w warszawskiej kotłowni gestapo znajdującej się w al. Szucha. Ich autor pozostaje nieznanym ale prawdopodobnie leży w jednym z grobów na palmirskim cmentarzu. Przyglądam się w skupienie, patrzę na ludzi, wchodzą na cmentarz, ta tablica, te słowa wydają się być takie niewidoczne, niezauważalne, nieme. Ale przecież ludzie tu wracają, może wtedy zatrzymają się na chwilę, zerkną a tablica przemówi.

Puszcza Kampinoska, to magiczne miejsce, pełne ciekawych historii i miejsc wartych odwiedzenia.