Cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Rogaczach – „Niebieskie Podlasie”.

Rogacze to maleńka miejscowość położona zaledwie 8 kilometrów od Milejczyc. Uwielbiam takie maleńkie wioski położone na końcu świata, ale nie zapomniane przez Boga. W takich miejscach mam wrażenie, że czas się zatrzymał, że już tak nie gna. Jak tu dotarłam dochodziła osiemnasta, miałam wrażenie, że jestem tylko ja i ta niebieska cerkiew, która wyrosła tu spod ziemi. Ostatnie promienie zmęczonego już słońca ogrzewały budzącą się po zimie ziemię. Wiosna na Podlasiu jeszcze dobrze się nie obudziła. Nie czuć było zapachu ziemi, nie śpiewały ptaki, tylko ta cisza i ja.

Historia Parafii Prawosławnej p.w. Narodzenia N.M.P. w Rogaczach.

Pierwsza nazwa miejscowości brzmiała Rohacze i od 1513 roku miejscowość ta weszła w skład nowo utworzonego województwa podlaskiego. W późniejszym okresie Rogacze znalazły się w granicach województwa brzeskiego. W końcu XV wieku stanowiły własność Michny Panoszki Barsobicza, następnie po 1546 jego zięcia Andrzeja Borysowicza Łożki, wojskiego brzeskiego. Wzmiankowana w 1532 roku w związku z rozgraniczeniem z Zubaczami i Litwinowiczami. U Glogera czytamy „…. Król Zygmunt I nadał w roku 1524 Sasinowi, szlachcicowi mazowieckiemu, w województwie brzeskim włość Kaleczyce (od której Sasinowie przybrali nazwisko Kaleczyckiech). Sasin osiedlony na Rusi Litewskiej synowi swemu daje już imię ruskie Simion, a wnuka ma Wasila Kaleczyckiego. Ci fundują w Kaleczycach cerkiew obrządku wschodniego, której tam pierwej nie było i odbudowują drugą we wsi Rohaczach …”

Jak podają źródła pierwsza cerkiew w Rogaczach istniała już w 1525 roku. Jak podaje Jerzy Hawryluk  „… w okresie od końca XIV wieku do unii brzeskiej (…) istniały lub powstały następujące parafie (…) Rogacze …”. Istnienie cerkwi p.w. Preczystej Bohorodicy wzmiankowane jest pod rokiem 1610. Syn Simiona Kalczyckich, Wasil, w 1624 roku w pamiętniku domowym zapisał „… przebudowałem cerkiew Rohacką i wszystko odnowiłem i aparata posprawiałem, która cerkiew kosztuje, tak budynek, rzemieślnik i aparata złotych 400 …” W czasach Unii Brzeskiej cerkiew parafialna w Rogaczach była w bardzo złym stanie – jak większość cerkwi unickich w tym okresie. Parafia należała do diecezji brzeskiej, dekanatu kamienieckiego. Nie ma za wiele wzmianek z XVII wieku odnoszących się do dziejów parafii. W aktach sądu grodzkiego w Brześciu wymienia się pod rokiem 1676 prezbitra Rogackiej cerkwi – ks. Mateusza Hancewicza. W okresie „potopu szwedzkiego” (1655 – 1657) Rogacze były miejscowością gminną, położoną nad rzeczką Nurzec. Pierwszym obszernym dokumentem odnoszącym się bezpośrednio do cerkwi Rogackiej jest „Wizyta Generalna Cerkwie Rohackiej pod Tytułem Narodzenia Maryey  Panny zostająca Colationis ImC Pana Wojciecha Paprockiego  …. z 1725 roku.

Opisywano budynek cerkwi oraz elementy będące na jego wyposażeniu: ze srebra, cyny i miedzi, elementy wystroju, księgi liturgiczne oraz tzw. papiery różne. Proboszczem w tym czasie był prezbiter Michał Pomosowicz. Opis cerkwi: „…. Cerkiew stara, drewniana, zgniła palem ogrodzona, bez kopuły bez krzyża. Dzwonnica z babińcem przy cerkwie już obalająca się. Okien w cerkwi dwie w Drzewo robionych. Dach gątowy zbyt dziurawy stary (…) posadzki żadney nie masz w piasku wszystko apparentia zanurzone (…) Carskie Drzwi Stolarskie opierzchłe iuż malowania nie znać”.

             Wśród mieszkańców Rogacz i okolicznych wsi zachowało się opowiadanie o powstaniu nowej cerkwi, powiązane z właścicielem ziemskim, nijakim Matuszewiczem. Jego treść znajduje się także w „Letopisie Rogockoj Cerkwi”: „ ….W dawnych czasach (…) Rogacze były małym miasteczkiem położonym na niewielkiej polanie, przez którą przepływa niewielka rzeczka „Nurczyk”. Od strony północno – zachodniej rzeczki rozciągało się miasteczko, od strony południowo – wschodniej był majątek, w którym żył ziemianin Matuszewicz.  Imię jego uległo zapomnieniu. Z pochodzenia był Litwinem wiary prawosławnej (…) Pewnego razu robił obchód swoich lasów i w odległości około 200 metrów od Rogacz przy dróżce idącej z Rogacz do wsi Mikulicze, na gruszy rosnącej na wzgórzu znajduje ikonę Św. Antoniego. Znalezienie ikony potraktował jako Opatrzność Bożą. Potem w tym miejscy zbudował cerkiew, przy czym ołtarz został urządzony na pniu ściętej gruszy (…) zaś ikona stała się przedmiotem szczególnej czci wśród okolicznej ludności …”. Matuszewicz jest jak najbardziej postacią historyczną, w tym wypadku chodzi o Jerzego Matuszewicza, którego ród pochodził ze szlachty litewsko – ruskiej, herbu Łabędź. Jerzy Józef Matuszewicz (1672 – 1754) tytułował się starostą stokliskim i cześnikiem mińskim.

Na decyzję o zbudowaniu nowej świątyni miał wpływ zły stan cerkwi wymienionej w wizytacji z 1725 roku. Odnalezienie ikony Św. Antoniego oraz budowa nowej cerkwi musiało prawdopodobnie nastąpić pod koniec drugiej połowy XVIII wieku, gdy właścicielem Rogacz był Jerzy Matuszewicz, który zmarł w 1754 roku.

Od roku 1865 przez 25 lat, do 1890  roku proboszczem parafii w Rogaczach był ks. Bazyli Charłampowicz, który pochodził z wielopokoleniowej dynastii duchownych, przez dwa stulecia związanych z powiatem brzeskim. Jak wspomina Letopis Rogackoj Cerkwi pod rokiem 1872, proboszcz Bazyli Charłampowicz przed świątami Wielkanocy, postanowił oddać ikonę św. Antoniego do pozłocenia znajdującej się na niej ryzy. Sama ikona Św. Antoniego była napisana w stylu bizantyjskim olejnymi farbami na płótnie o rozmiarach 75×110 cm. Rama była zrobiona z drzewa lipowego i pozłacana. Ikonę przykrywał rodzaj posrebrzanej szaty zwanej riznicą. Na następny dzień po zabraniu ikony Św. Antoniego Rogacka cerkiew spłonęła, prawdopodobnie z powodu nieumyślnego zaproszenia ognia. Poza ikoną udało się uratować tylko drewniany krzyż z przedsionka. Powyższe zdarzenie uznano za kolejne świadectwo tego, że ikona Św. Antoniego jest cudotwórcza. Wcześniej, a także i po tym wydarzeniu rozliczne rzesze ludzi pielgrzymowały do niej, aby doznać łask i uzdrowień, a jako świadectwa uzdrowień stanowiły liczne tu pozostawione kule i laski.

W roku 1873 została zakupiona drewniana cerkiew. „Preczystienskaja” znajdująca się we wsi Dubiny –  nieopodal Puszczy Białowieskiej. Po rozmontowaniu jej tam, została przywieziona do Rogacz. Cerkiew ta została wybudowana w Dubinach około połowy XVIII wieku, wspominana jest w wizycie dziekana bielskiego  w roku 1784. Po przewiezieniu i złożeniu cerki na miejscu jej poprzedniczki, 8 września 1873 roku, w obecności licznie zebranych parafian, cerkiew została uroczyście poświęcona. Wdzięczni parafianie ze składek o darowizn hojnie wyposażyli rogacką cerkiew. Z tego okresu zachowały się do dzisiaj w archiwum parafii księgi metrykalne z lat 1875 – 1888. Liczba parafian w roku 1905 wynosiła 1473 osoby. Ziemi cerkiewnej było 94 dziesięciny (około 102,64 ha).

Wybuch I wojny światowej w 1914 roku nie zapowiadał jeszcze wielkich perturbacji dla mieszkańców Rogackiej parafii, lecz po klęskach wojsk rosyjskich, już w lutym 1915 roku władze zarządziły ewakuację miejscowej ludności. Z Rogacz w bieżeństwo mieszkańcy wyjechali po święcie proroka Eliasza (Ilii). Odprawiono nabożeństwo, zabrano z cerkwi co cenniejsze przedmioty, w tym ikonę Św. Antoniego (pozostawiono ryzę) i wozami ruszono na wschód. Po wybuchu rewolucji październikowej sytuacja uchodźców pogorszyła się i rozpoczęły się powroty w rodzinne strony. W latach 1919 – 1921 powrócili bieżeńcy, lecz ikona Św. Antoniego nie powróciła. W miejsce cudotwórczej ikony mnich Archip z Żyrowieckiego Monasteru napisał kopię, którą osadzono w ramy, a zachowana ryza okazała się cudowną. Po odzyskaniu nieodległości cerkiew w Rogaczach nie uzyskała statusu samodzielnej parafii i została przyłączona do parafii w Milejczycach.

Dopiero w 1928 roku oficjalnie zalegalizowano dawną parafię Rogacze jako filię parafii Milejczyce. W 1939 roku proboszcz ks. Stefan Iwankiewicz przeniósł datę świętowania dnia Św. Antoniego z 13 czerwca na dzień 23 lipca. Ikona Św. Antoniego znajduje się w bocznym prediele, po lewej stronie głównego ołtarza, który został wykonany w 1940 roku za środki parafianina uzdrowionego od padaczki. W tym przypadku drugi ołtarz w wiejskiej parafii stanowi rzadkość – jednocześnie świadcząc o randze tego miejsca. Od roku 1940 przez dwa lata proboszczem był ks. Włodzimierz Kudriawcew, który propagował wśród swoich wiernych piesze pielgrzymki do świętych miejsc prawosławia. Sam później został mnichem Serafinem, a później archimandryta Monasteru w Żyrowicach. Dzień 23 lipca 1944 roku był dniem święta ku czci Św. Antoniego i właśnie w tym dniu rozpoczął się ostrzał od strony południowo – wschodniej. Część pocisków uderzyła w cerkiew lub w jej pobliże. Jedna z kobiet, Pelagia Badowiec została trafiona pociskiem w chwilę po przyjęciu komunii świętej i wkrótce zmarła. Została pochowana na przycerkiewnym cmentarzu. Jeden z armatnich pocisków przebił ścianę oraz dwoje drzwi w części ołtarzowej, po czym eksplodował uderzając w parkan cerkiewny. Ślady w drzwiach są widoczne do dziś.

Po II wojnie światowej, po ustaleniu wschodniej granicy państwa Polskiego, parafianie zostali narażeni na atak band – przede wszystkim grabieżców, którzy wykorzystując „patriotyczną otoczkę”, rabowali miejscową ludność – tzw. kożusznicy. Proboszczem w tym czasie był Eugeniusz Izmajłow (1942 – 1947), a następnie ks. Piotr Doroszkiewicz (1947 – 1952). W związku z zaistniałą sytuacją niemal 1/3 parafian wyjechała do ZSRR – około 500 osób. W 1953 roku przybył ks. Jan Juzwuk, który był proboszczem przez 20 lat. W latach 1974 – 1989 proboszczem był ks. Jan Mironko. Za jego kadencji zbudowano nową murowaną plebanię oraz budynki gospodarcze wraz ze stodołą. Przez kolejne 10 lat (1990 – 2000) proboszczem był ks. Jan Martyniuk . Od 2001 do 2006 proboszczem był ks. Jan Kazimiruk. W latach 2003 wybudował kapliczkę do oświęcania wody. W 2006 roku proboszczem parafii został ks. Mirosław Awksietijuk. Rok 2011 był rokiem szczególnym w życiu parafii, gdyż wykonano remont zewnętrzny cerkwi.

Z biegiem lat liczba wiernych zmalała do 200 osób. Większość parafian to ludzie w podeszłym wieku, emeryci. Młodzież wyjechała do miast lub za granicę.